जागतिक आरोग्य दिवस - निरोगी भविष्यासाठी कचरा व्यवस्थापन महत्त्वाचे

स्वयंपाक घरात निर्माण होणारा कचरा आणि प्लास्टिक पॅकेजिंगपासून ते जुन्या इलेक्ट्रॉनिक वस्तू व वापरात नसलेले कपडे,कचऱ्याची समस्या दिवसेंदिवस वाढतच चालली आहे.या आव्हानात आणखी भर म्हणजे उघड्यावर टाकण्यात येणारा कचरा आणि कचरा जाळण्याच्या घटना.यामुळे प्रदूषण वाढतेच शिवाय मानवी आरोग्य आणि पर्यावरणालाही गंभीर धोका निर्माण होतो.ही माहिती नवीन नसली तरी या परिस्थितीचे गांभीर्य वाढत चालले आहे.

धोके माहित असूनही आपल्यापैकी बरेच जण घरातील कचरा बाहेर गेल्यावर आपली जबाबदारी संपते असे गृहीत धरतात,मात्र आपली जबाबदारी यापेक्षाही खूप अधिक आहे.संयुक्त राष्ट्रांच्या पर्यावरण कार्यक्रमानुसार (युनायटेड नेशन्स एन्व्हायरमेंट प्रोग्राम) जागतिक शहरी घनकचरा (ग्लोबल म्युनिसिपल सॉलिड वेस्ट) चे प्रमाण 2023 मध्ये 2.1 अब्ज टनांवरून 2050 पर्यंत 3.8 अब्ज टन पर्यंत वाढण्याची शक्यता आहे.योग्य कचरा वर्गीकरणाशिवाय यातील बहुतांश भाग हा उघड्यावर जाऊन साचतो व यामुळे हवा,माती आणि पाण्याच्या प्रदूषणात भर पडते.याचे परिणाम गंभीर असून पाण्याची ढासळत चाललेली गुणवत्ता,श्वसनाचे आजार,संसर्ग व इतर गंभीर आरोग्याच्या समस्या उद्भवण्याचा धोका बळावतो.

इलेक्ट्रॉनिक कचरा व सिंगल युज प्लॅस्टिकच्या वाढत्या ढिगाऱ्यामुळे या समस्येत आणखी भर पडली आहे.उघड्यावरील कचरा केवळ सार्वजनिक आरोग्याला धोका नसून आपल्या शहराच्या सौंदर्यावर देखील त्याचा परिणाम होतो.याचा प्रभाव फक्त कचरा साचलेल्या ठिकाणी असलेल्या जमिनीपुरताच मर्यादित नसून नद्या आणि सागरावर देखील होतो.यामध्ये देखील मोठ्या प्रमाणावर कचरा साचत असून बहुतालच्या परिसंस्था आणि सागरी जीवांना आणखी धोका निर्माण झाला आहे.जर आपल्याला हे चित्र बदलायचे असेल तर एकत्र येऊन काम करण्याची हीच सर्वांत महत्त्वाची वेळ आहे.

वैयक्तिक पातळीवर आपण काय करू शकतो?

* व्यवस्थापन प्रणाली आणि संस्थात्मक पातळीवर प्रयत्न व बदल आवश्यक असले तरी खऱ्या अर्थाने परिवर्तन हे आपल्या घरापासून सुरू होऊ शकते.लहान कृतीतून मोठे परिणाम मिळू शकतात.
* सुका आणि ओला अशा दोन प्रकारात कचरा वर्गीकरण करा.
* जुन्या इलेक्ट्रॉनिक्सची अधिकृत ई-कचरा संकलन केंद्रांद्वारे विल्हेवाट लावा.
* सिंगल युज प्लास्टिकचा वापर टाळा व त्याऐवजी पुन्हा वापरता येण्याजोगे पर्याय निवडा.
* स्वच्छतेच्या उपक्रमांमध्ये सहभागी व्हा.त्यासाठी स्थानिक स्वयंसेवी गट किंवा स्वयंसेवी संस्थांबरोबर काम करा.
* सर्वांत महत्त्वाचे म्हणजे कचरा कमी करण्याची आवश्यकता आहे.झपाट्याने वाढणाऱ्या अर्थव्यवस्थेमुळे खर्च करण्याची क्षमता देखील वाढली आहे.परंतु प्रत्येक वेळेस खरेदी करत असताना त्या वस्तूची खरचं गरज आहे का,पर्यावरणपूरक आहे का,त्याचा पुर्नवापर किंवा त्यावर फेरप्रक्रिया होऊ शकते का? हे विचार करण्याची वेळ आली आहे.

कचरा म्हणजे काय आणि आपण ज्याला कचरा समजतो ते संसाधन म्हणून वापरू शकतो का? हे समजून घेणे प्रभावी व्यवस्थापनाची गुरूकिल्ली ठरेल.आपल्या सवयी आणि निवडींचा पुर्नविचार करून आपण कचऱ्याचे आव्हान कमी करू शकतो आणि एक स्वच्छ निरोगी भविष्याकडे वाटचाल करू शकतो.